Gmina Żołynia może poszczycić się pięknem krajobrazów, ciszą, spokojem, czystym powietrzem, licznymi zbiornikami wodnymi i przede wszystkim obecnością lasów, stanowiących pozostałości Puszczy Sandomierskiej. Lasy obecnie zajmują około 20% powierzchni gminy. Są to jedyne naturalne zbiorowiska roślinne tego obszaru. Pozostałe,  jak łąki, pastwiska, pola uprawne w różnym stopniu zostały przekształcone przez człowieka.

  Przez teren gminy przebiega granica geobotaniczna między podprowincją górską a niżową Europy Środkowej, co sprawia że obok gatunków nizinnych spotkać można rośliny charakterystyczne dla Karpat. Jest ich tu 24, rosną w lasach. Istnienie na terenie gminy dwóch obszarów chronionych świadczy o wartościach środowiska naturalnego, o bogactwie przyrody i niezwykłości krajobrazu. Część obszaru gminy wchodzi w skład Brzóźniańskiego (ok.190 ha) i Zmysłowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (1035 ha). Na terenie gminy zanotowano dotąd 14 gatunków roślin chronionych, w tym 10 objętych ochroną ścisłą i 4-ochroną częściową. Ochronie pomnikowej podlega obecnie pięć drzew w ramach czterech pomników przyrody. Gatunki reprezentowane przez nie to: sosna zwyczajna, dąb szypułkowy, wiąz górski i lipa drobnolistna, wszystkie one zlokalizowane są w  granicach administracyjnych miejscowości Żołynia. Lokalizację obszarów objętych ochroną można prześledzić na mapie turystycznej "Żołynia i okolice". Gminę cechuje olbrzymie bogactwo flory i fauny. Faunę reprezentują m.in.: sarny, dziki, lisy, zające, łasice, gronostaje, borsuki, tchórze, puszczyki, wilgi, zimorodki, jaszczurki, padalce, zaskrońce i żmije. Runo leśne jest wyjątkowo obfite. W czerwcu na słonecznych polanach rosną poziomki i maliny, w lipcu - czarne jagody (borówki). Jesienią można wybrać się na jeżyny, brusznice i przede wszystkim na grzyby. Sezon grzybobrania rozpoczyna się na przełomie lipca i sierpnia a trwa do pierwszych, silniejszych przymrozków (zwykle około 20 października).

  Na malowniczość terenu oprócz lasów wpływa również urozmaicona rzeźba terenu. Gmina prawie w całości położona jest w obrębie płaskowyżu. Jest to pofałdowana wysoczyzna wyniesiona od 200 do 250 m n.p.m. Tworzą ją płaskie, rozległe garby. Poziomica 200 m wyznacza granicę między płaskowyżem, a doliną Wisłoka, w której napotkać można liczne starorzecza. Osobliwością rzeźby są zagłębienia bezodpływowe, różnej wielkości, zwykle owalne, gromadzące wody opadowe i roztopowe. Większe ich zgrupowania występują pomiędzy Żołynią a Brzózą Stadnicką oraz w Zakąciu. Krajobraz wzbogacają piaszczyste pagórki i wydmy utrwalone przez las sosnowy. 

  Wody płynące przez teren gminy należą głównie do zlewni Wisłoka, czyli bezpośrednio lub pośrednio wpadają do tej rzeki. Są to: Żołynianka wraz z  kilkoma małymi bezimiennymi potokami i Jagielnia, które to po połączeniu tworzą Płytnicę (Żołyniankę). Jedynie północne obszary gminy odwadniane są przez Tarlakę należącą do zlewni Sanu. Na terenie gminy funkcjonuje dwanaście sztucznych zbiorników wodnych, o łącznej powierzchni lustra wody 9,275 ha i  gromadzących 141,5 tys. m³ wody. Największe z nich to "Rajszula", "Tama" oraz zbiornik retencyjny w Brzózie Stadnickiej.

  Dominującym typem gleb na terenie gminy są gleby bielicowe i  brunatne, bardzo ubogie, jeżeli weźmie się pod uwagę ich rolnicze wykorzystanie. Gleby brunatne występują głównie w miejscowości Kopanie oraz w Brzózie Stadnickiej. Najżyźniejsze są mady związane z doliną Wisłoka. Zajmują niewielki, południowy skrawek gminy w Smolarzynach.

>>> Pobierz i wydrukuj MAPA "Żołynia i okolice"

>>> Pobierz i wydrukuj OPIS do MAPY "Żołynia i okolice"